چه کسانی باید نمک رژیمی مصرف کنند؟

نمک یک ترکیب شیمیایی (الکترولیت) است که از سدیم و کلرید تشکیل شده است. این ترکیب شیمیایی معمولا برای حفظ و طعم دادن به غذاها مورد استفاده قرار می‌گیرد و منبع اصلی سدیم در رژیم غذایی انسان است. سدیم یک ماده حیاتی برای انسان است که به تنظیم سطح مایعات بدن کمک می‌کند. به طور کلی اغلب انسان‌ها بیش از نیاز بدن خود از این ماده استفاده می‌کنند. رژیم غذایی سرشار از سدیم با فشار خون بالا و سایر مشکلات سلامتی مرتبط است. به همین دلیل امروزه این موضوع که نمک رژیمی چیست و چه کسانی باید نمک رژیمی مصرف کنند، بسیار مورد توجه قرار گرفته است. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد این موضوع تا انتهای مقاله همراه ما باشید.

سدیم چیست؟

سدیم (Sodium) یک ماده معدنی ضروری است که مصرف درست آن به حفظ عملکرد طبیعی بدن کمک بسیاری می‌کند. این ماده که اکثر ما آن را به اسم نمک می‌شناسیم، تقریبا در هر چیزی که می‌خورید و می‌نوشید وجود دارد. سدیم به طور طبیعی در مواد غذایی وجود دارد یا در طول فرآیند تولید، به غذاها اضافه می‌شود و به عنوان یک طعم‌دهنده در منزل، رستوران‌ها و کارخانجات تولید کننده مواد غذایی، کاربرد بسیاری دارد. منبع اصلی سدیم مورد نیاز بدن در اکثر رژیم‌‌های غذایی نمک اضافه شده به شکل کلرید سدیم است که 40 درصد سدیم و 60 درصد کلرید دارد.

از آنجایی که نمک به طور گسترده در فرآوری و تولید مواد غذایی استفاده می‌شود، غذاهای فرآوری شده حدود 75 درصد از کل سدیم مصرفی را تشکیل می‌دهند. بیشتر سدیم بدن انسان در خون و مایع اطراف سلول‌های بدن قرار دارد و وظیفه آن کمک به حفظ تعادل این مایعات است. علاوه بر حفظ تعادل طبیعی مایعات، سدیم نقش کلیدی‌ای در عملکرد طبیعی اعصاب و عضلات دارد. در شرایط عادی مقدار سدیم مورد نیاز بدن حفظ می‌شود و اضافی آن توسط کلیه‌ها از طریق ادرار دفع می‌شود. یکی‌دیگر از عملکردهای طبیعی بدن که موجب دفع سدیم از بدن می‌شود، عرق کردن است.

عوارض مصرف بیش از اندازه نمک

طبق تحقیقات انجام شده بین مصرف سدیم و فشار خون بالا رابطه مستقیم وجود دارد. افرادی که میانگین مصرف نمک روزانه آن‌ها بیشتر از حد مجاز یعنی یک قاشق چایخوری در طول روز است، اغلب با مشکل فشار خون بالا روبرو می‌شوند. کاهش مقدار نمک مصرفی، تاثیر به سزایی در کاهش فشار خون دارد. البته نتیجه حاصل شده به سن، فشار خون فعلی و عوامل دیگری مانند ژنتیک، میزان تحرک، وزن بدن، استرس و مصرف دخانیات و الکل بستگی دارد.

مصرف زیاد سدیم علاوه بر فشار خون بالا باعث بروز بیماری‌های دیگری همچون:

• سکته
• نارسایی قلبی
• سرطان معده
• مشکلات کلیوی و سنگ کلیه
• بیماری ادم یا احتباس مایعات در بدن
• هیپرتروفی بطن چپ (ضخیم شدن عضله قلب)

می‌شود.

علاوه بر این، مصرف نمک زیاد باعث افزایش میزان کلسیم دفع شده در ادرار می‌‍شود که ممکن است موجب پوکی استخوان و افزایش خطر شکستگی شود.

نمک رژیمی چیست؟

امروزه استفاده از نمک رژیمی بسیار مرسوم شده است. نمک رژیمی به دلیل تطبیق‌پذیری، طعم منحصر به فرد و بافت مناسب، یک عنصر رایج در کابینت‌های آشپزخانه در سراسر جهان است. نمک رژیمی، اولین نمک کم سدیم استاندارد تشکیل شده از پتاسیم است.این محصول در عین حال که از ورود بی‌رویه سدیم جلوگیری می‌کند، بخشی از پتاسیم مورد نیاز بدن را نیز تامین می‌کند. نمک کم سدیم رژیمی تولید شده از یونیزه کردن نمک طعام و کاهش میزان سدیم موجود در آن با جایگزین کردن پتاسیم و منیزیم صورت می‌گیرد. استفاده از نمک رژیمی برای کسانی توصیه می‌شود که میزان پتاسیم بدن آن‌ها در اثر استفاده از بعضی داروها یا بیماری‌های خاص کم‌تر می‌شود.

<< همچنین بخوانید: فواید مصرف نمک رژیمی کم سدیم و انواع نمک >>

با وجود محبوبیت و در دسترس بودن، بسیاری از مردم دقیقا مطمئن نیستند که نمک رژیمی چیست و تفاوت آن با نمک‌های معمولی را درک نمی‌کنند. این نوع نمک به افراد مبتلا به عارضه‌های قلبی-عروقی و دیابت با فشار خون بالا توصیه می‌شود. همچنین به دلیل وجود ید و سدیم کم، عملکرد تیروئید به خصوص تیروئید کم کار را بهبود می‌بخشد و همچنین به دلیل دارا بودن و تنظیم سدیم و پتاسیم، به عملکرد اعصاب کمک میکند.

انواعی مانند کوشر، هیمالیا، سفره و نمک دریایی هر کدام از نظر منبع، ترکیب شیمیایی، ظاهر و کاربردهای آشپزی کمی متفاوت هستند ولی بهترین گزینه، نمک رژیمی است که می‌توانید با خیال راحت از آن استفاده کنید. میزان شوری و کاربرد نمک رژیمی مانند نمک طعام است و میزان مصرف سرانه نمک در ایران، روزانه 12 الی 15 گرم می‌باشد. قوانین سختگیرانه مصرف نمک برای بیماران قلبی و یا مبتلایان به فشارخون بالا مدتی است که با ظهور نمک رژیمی کمرنگ شده است.

میزان پتاسیم مورد نیاز بدن

پتاسیم مورد نیاز بدن در هر سنی متفاوت است و می‌توان گفت:

میزان مصرف مورد نیاز پتاسیم در دوران شیردهی بیشتر از حد معمول است.این میزان به 5100 میلی‌گرم در روز می‌رسد.

مزیت پتاسیم در نمک پتاسیم خوراکی

1. کاهش خطر سکته مغزی و قلبی
2. جبران کمبود پتاسیم بدن
3. کنترل و تنظیم فشارخون
4. جلوگیری از خستگی زودرس
5. دفع چربی خون و سموم بدن
6. تقویت سیستم عصبی
7. بهبود در عملکرد قلب و کلیه

یکی از موارد مصرف نمک کم سدیم یا نمک با پتاسیم 20 درصد، تهیه محلول الکتورلیت در رژیم کتوژنیک است.

علائم کمبود پتاسیم بدن

• ضعیف شدن اعصاب

• ریتم غیرطبیعی قلب

• عدم تعادل مناسب آب در بدن

• اختلال در هضم کربوهیدرات و پروتئین‌ها

کمبود پتاسیم چگونه رخ می‌دهد؟

زمانی که فرد به هر علتی به اندازه کافی پتاسیم دریافت نکند یا به هر علتی از دست بدهد، با کمبود پتاسیم مواجه می‌شود. این اتفاق باعث هیپوکالمی می‌شود. اگر میزان پتاسیم فردی کمتر از 2.5 میلی‌مول در لیتر باشد، پزشکان این شرایط را هیپوکالمی می‌نامند. هیپوکالمی منجر به عارضه‌های یبوست، فشارخون بالا، مشکلات کلیوی و مشکلات قلبی می‌شود.

چه کسانی باید نمک رژیمی مصرف کنند و چه کسانی نه؟

طبق مطالب گفته شده در پاراگراف قبل، نمک برای افراد مبتلا به فشارخون بالا بسیار مضر است. این افراد باید با احتیاط تمام از نمک، آن هم نوع رژیمی آن استفاده کنند. علاوه بر این، در صورت ابتلا به بیماری‌های مزمنی همچون دیابت یا بیماری‌های کلیوی بهتر است از نمک رژیمی استفاده کنید. طبق تحقیقات انجام شده کسانی که مسن هستند یا اضافه وزن دارند، به شدت تحت تاثیر سدیم قرار می‌گیرند. بهترین راه برای کاهش تاثیرات منفی سدیم بر بدن این افراد، استفاده از نمک رژیمی است. اما توجه داشته باشید بیماران کلیوی به دلیل اختلال در دفع عنصر پتاسیم، در صورت مصرف نمک رژیمی، دچار بیش پتاسیمی یا هایپرکالمی می‌شوند. عارضه‌ای که خود را به صورت خستگی، ضعف عضلانی، غیرعادی شدن ضربان قلب، تهوع و فلجی نشان می‌دهد. اما باید توجه داشته باشید نباید روی نام غلط‌ انداز نمک رژیمی برای درمان خون پرپتاسیم حساب باز کنید.

عوارض کمبود سدیم در بدن

مصرف بیش از اندازه نمک می‌تواند سلامتی ما را تحت تاثیر قرار دهد؛ اما شواهد بسیاری وجود دارد که نشان می‌دهد کاهش سدیم بیش از اندازه هم می‌تواند باعث کاهش فشارخون در افراد با فشار خون طبیعی شود، بنابراین در هر شرایطی رژیم غذایی کم سدیم نمی‌تواند مفید باشد. همان‌طور که گفته شد بدن مقداری از نمک مورد نیاز خود را از طریق ادرار، تعریق، استفراغ و اسهال از دست می‌دهد. اگر افراد سالم نمک پتاسیم بدون سدیم را جایگزین نمک معمولی نمایند بعد از مدتی مبتلا به عارضه کمبود سدیم خواهند شد، سطح مایعات در خون کاهش می‌یابد و بدن با شرایطی به اسم هیپوناترمی روبرو می‌شود. هیپوناترمی وضعیتی است که سدیم خون شما کمتر از محدوده طبیعی، یعنی  135-145 mEq/L باشد.

در موارد شدید، سطوح پایین سدیم در بدن می‌تواند منجر به گرفتگی عضلات، حالت تهوع، استفراغ و سرگیجه شود. در نهایت، کمبود نمک می‌تواند منجر به شوک، کما و مرگ شود. از نشانه‌های کمبود سدیم می‌توان به کشیدگی عضلانی، تهوع، ضعف، اختلال در دستگاه گوارش، گرفتگی عضلات دست و پا، ناتوانی و تشنج اشاره کرد. از آنجایی که رژیم غذایی ما معمولا حاوی میزان کافی نمک است، از دست دادن نمک بسیار بعید به نظر می‌رسد، مگر در صورت ابتلا به گاستروانتریت حاد که باعث استفراغ و اسهال می‌شود. تعریق شدید و مسمومیت با آب نیز می‌تواند منجر به از دست دادن زیاد نمک در بدن و بروز مشکلات مختلف شود. به همین دلیل افرادی که به صورت حرفه‌ای ورزش می‌کنند و روزانه حجم زیادی از آب و نمک بدن خود را در اثر تعریق از دست می‌دهند، به سدیم بیشتری نسبت به مردم عادی در رژیم غذایی خود، احتیاج دارند.

مهمترین الکترولیت داخل سلولی پتاسیم است و مهمترین الکترولیت خارج سلولی سدیم می‌باشد. برای اینکه بدن به صورت طبیعی کار کند و انبساط و انقباض آن به درستی صورت بگیرد این دو ماده ضروری هستند چون بر اساس غلظت‌های این دو ماده، بدن می‌تواند حرکت کند و به روند طبیعی خودش ادامه دهد. با این تفاسیر طبق تحقیقات هنگامی که مقدار سدیم موجود در بدن افزایش پیدا کند، فشار اسمزی در خارج سلول بیشتر خواهد شد و با فشار وارد شده آب از محوطه میان سلول‌ها به فضای میان بافتی جریان پیدا می‌کند. اگر مقدار پتاسیم دریافتی بیش از حد طبیعی زیاد شود، فشار اسمزی به جای خارج شدن به درون آن وارد خواهد شد که سبب بروز مشکل درون سلول می‌شود. پس اگر میزان سدیم و پتاسیم در بدن بیشتر شود مشکلاتی را برای فرد ایجاد خواهد کرد.

سوالات متداول

•  مهم‌ترین مشخصه نمک رژیمی چیست؟

مهم‌ترین مشخصه نمک رژیمی ید کافی و سدیم کم می‌‍باشد.

• آیا علاِئم کمبود سدیم با کمبود پتاسیم یکسان است؟

نشانه‌های کمبود سدیم و پتاسیم بسیار به هم شبیه و نزدیک هستند. برای همین برای تشخیص کمبود هر یک از آن‌ها باید به پزشک مراجعه کرد.

• آیا می‌شود سدیم را از برنامه غذایی حذف کرد؟ 

خیر، چون سیستم ماهیچه و اعصاب بدن برای ادامه فعالیت خود نیاز به سدیم دارد. و اگر نباشد در بدن دچار اختلال جذب مواد معدنی و اعصاب خواهد شد.

• خواص نمک رژیمی در چیست؟

نمک رژیمی در جلوگیری از سکته‌های قلبی و مغزی و بروز خستگی زودرس موثر است.

• میزان سدیم نمک رژیمی چقدر است؟

 هم‌اکنون با تغییر فرم نمک رژیمی میزان سدیم را به یک سوم نمک معمولی رسانده‌اند که به صورت تقریبی 70 درصد است. با مصرف روزانه این نمک تنها 1 گرم سدیم جذب بدن می‌گردد.

• بدن سدیم و پتاسیم مورد نظر خود را از کجا تامین می‌کند؟

سیستم بدن انسان تا حدی نیازمند سدیم و پتاسیم است. بدن، سدیم را از طریق نمک و پتاسیم مورد نیازش را از طریق سبزیجات و میوه‌ها دریافت می‌کند.

جمع‌بندی

همان‌طور که در طول مقاله چه کسانی باید نمک رژیمی مصرف کنند گفته شد، سدیم علی‌رغم مذموم بودن، یک ماده مغذی ضروری برای سلامتی است. منبع اصلی سدیم مورد نیاز بدن ما، غذاهایی است که در طول روز مصرف می‌کنیم. این ماده معدنی موجب حفظ عملکرد صحیح بدن می‌شود. اما مصرف بیش از اندازه آن می‌تواند مشکلات بسیاری برای سلامت بدن انسان ایجاد کند. سدیم بالا فشار خون را افزایش می‌دهد، کلیه‌های شما را تحت تاثیر قرار می‌دهد و می‌تواند باعث بروز مشکلاتی در سیستم قلبی و عروقی و غده تیروئید شود. برای کاهش عوارض احتمالی مصرف نمک در بدن افراد مستعد به این بیماری‌ها، می‌توان از نوع رژیمی آن استفاده کرد که در طول مقاله مورد بررسی قرار گرفت. در صورت نیاز به اطلاعات بیشتر می‌توانید با پزشک متخصص در این زمینه مشورت کنید.