معرفی کودهای مورد استفاده در ریشه‌زایی گیاهان

 گیاهان برای رشد به خورشید و آب نیاز دارند و علاوه‌ بر‌ این به مجموعه‌ای از مواد معدنی ضروری نیز نیاز دارند. مواد مغذی معدنی در خاک یافت می‌شوند و می‌توان آن‌ها را از طریق کودهای متعدد به خاک اضافه کرد. ریشه هر گیاهی وظیفه انتقال آب و مواد معدنی از خاک به گیاه را دارد. همچنین در طول فتوسنتز مواد مغذی تولیدشده را ذخیره می‌کند. بدیهی است که برای داشتن یک گیاه خوب به ریشه قوی نیاز دارید. برای کمک به بهبود عملکرد ریشه گیاه، باید از کود مناسب استفاده کنید. ما در این مقاله به معرفی کود‌های مورد استفاده در ریشه‌زایی گیاهان می‌پردازیم.

مواد مورد نیاز برای ریشه‌زایی گیاه

فسفر به همراه نیتروژن و پتاسیم سه عنصر مهم برای رشد گیاهان هستند. فسفر علاوه بر نقش حیاتی و حساسی که در رشد مناسب ریشه گیاهان دارد، برای رشد میوه، گل، فتوسنتز و تقسیم سلولی موردنیاز است. کود فسفر برای رشد ریشه در سبزیجات، درختان و گیاهان و سلامتی و سرزندگی گیاه حیاتی است. کودهای غنی از فسفر برای تقویت رشد ریشه و اصلاح مشکل وجود بیش از حد نیتروژن، که می‌تواند به ریشه گیاه آسیب برساند، استفاده می‌شود.

پتاسیم نیز به ضخیم شدن دیواره‌های سلولی کمک می‌کند و تحمل ریشه را در برابر تنش‌هایی مانند تغییرات ناگهانی دما یا دسترسی به آب افزایش می‌دهد. پتاسیم در انتقال مواد مغذی و آب در گیاه نقش مهمی دارد. مطالعات نشان داده‌اند که کمبود پتاسیم بر عملکرد ریشه‌ها تاثیر نمی‌گذارد؛ اما رشد ریشه‌ها را کم می‌کند و منجر به ایجاد ریشه‌هایی با اندازه کمتر از حد معمول می‌شود. نیتروژن عمدتا برای سبز بودن گیاه است. بنابراین اگر هدف شما کودهای مورد استفاده در ریشه‌زایی گیاهان است، بهتر است یک کود آلی با نیتروژن کم یا بدون نیتروژن انتخاب کنید. به یاد داشته باشید که فسفر در خاک متحرک نیست و نمی‌تواند به راحتی از خاک عبور کند تا به ریشه گیاه برسد. در نتیجه فسفر باید با ریشه گیاهان تماس مستقیم داشته باشد تا آن‌ها بتوانند فسفر را جذب کنند. آبیاری صحیح برای جذب فسفر و سایر مواد مغذی توسط ریشه گیاه ضروری است.

منابع و کودهای حاوی فسفر

1. منابع طبیعی و کودهای آلی

 چندین منبع آلی یا طبیعی کود فسفر وجود دارد. کود دامی منبع خوبی از فسفر طبیعی است و گونه‌های کمپوست شده کود دامی فسفر بیشتری دارند که از جمله کودهای مورد استفاده در ریشه‌زایی گیاهان محسوب می‌شوند. برای خرید این نوع کود به دنبال کود کمپوست شده یا کود خشک شده باشید. کود مرغ نیز منبع غنی پتاسیم است. همچنین کود گاو و اسب حاوی فسفر است. ماسه سبز، خاکستر چوب، سنگ فسفات و برخی از انواع کمپوست برای تامین پتاسیم گیاهان مناسب هستند.

پودر استخوان نیز می‌تواند به رشد ریشه کمک کند؛ زیرا مقداری از آن (تقریبا 12 تا 16 درصد) از فسفر تشکیل شده است. پودر استخوان کودی است که آهسته فسفر خود را آزاد می‌کند و به مدت زمانی طولانی برای تامین فسفر گیاه نیاز دارد. بنابراین لازم نیست مقدار زیادی پودر استخوان را به یک‌باره استفاده کنید. پودر استخوان را در ناحیه ریشه گیاه بریزید تا گیاه بهتر بتواند فسفر موجود در آن را جذب کند.

ورمی کمپوست یکی دیگر از کودهای مورد استفاده در ریشه‌زایی گیاهان برای تامین فسفر است. برای تولید ورمی کمپوست از کرم‌ها برای کمک به تجزیه سبزیجات و ضایعات غذایی استفاده می‌شود. کمپوست نیز منبعی غنی از فسفر است. کمپوست از ضایعات آشپزخانه و ضایعات طبیعی مانند پوست موز، پوست پرتقال و منابع دیگر تولید می‌شود. کمپوست حاوی یک درصد فسفر است. این کود به صورت آهسته فسفر را آزاد می‌کند. کنجاله پنبه دانه همان چیزی است که پس از استخراج روغن پنبه از دانه‌های پنبه باقی می‌ماند. کنجاله پنبه 2 تا 3 درصد فسفر است که از نظر وزنی بهتر از کودهای دامی است. کنجاله پنبه برای 4 تا 6 هفته فسفر خاک را تامین می‌کند.

2. کودهای مصنوعی و شیمیایی

کودهای شیمیایی npk که حاوی فسفر است، همان مواد مغذی لازم برای رشد ریشه را دارند و به همین دلیل هم از کودهای مورد استفاده در ریشه‌زایی گیاهان به شمار می‌روند. با این حال این مواد طبیعی نیستند و شیمیایی هستند. مزیت کودهای مصنوعی به کودهای آلی و طبیعی در این است که می‌توانند فسفر را برای گیاهان سریع‌تر فراهم کنند. این عامل آن ها را برای گیاهانی که کمبود فسفر دارند، به بهترین گزینه تبدیل می‌کند. این نوع کودها نیاز به فسفر را سه تا هشت ماه فراهم می‌کنند. هنگام انتخاب یک کود فسفر یا کود npk به دنبال فرمولاسیونی باشید که در آن نسبت فسفر از نیتروژن و پتاسیم بیشتر است. نسبت npk همیشه بر روی کودها حک می‌شود. هر چه اعداد هر کدام بیشتر باشند، درصد بیشتری از کود از آن ماده تشکیل شده است. برای مثال کودی با نسبت 10-10-10 حاوی مقادیر مساوی نیتروژن، فسفر و پتاسیم است. برای تقویت ریشه‌های خود به دنبال نسبت npk باشید که در آن دو عدد آخر بیشتر از عدد اول باشد.

نقش‌های فسفر در گیاهان

فسفر در گیاه در ساختار اسید نوکلئیک‌ها که حاوی تمامی اطلاعات لازم برای رشد موجودات زنده هستند نقش دارند. ساختار DNA و RNA که نوعی پروتئین است توسط پیوندهای P به هم مرتبط هستند. همچنین برای سنتز غشاهای سلولی مورد نیاز است. فسفر‌ها به عنوان انرژی در مولکول‌های حامل انرژی مانند ATP حضور دارند. ATPها از زمان رشد تا بلوغ در گیاهان وجود دارند، پس بنابراین، P در تقسیم سلولی و رشد بافت جدید و متابولیسم‌ها بسیار ضروری هستند.

مهم‌ترین واکنش شیمیایی در گیاهان فتوسنتز است که طی آن با استفاده از انرژی نوری خورشید در حضور کلروفیل از ترکیب دی‌اکسید کربن و آب قندهای ساده تولید می‌شود. غلظت فسفر ریشه باعث برقراری تعادل عناصر کم‌مصرف در برگ می­‌شود. فسفر در رشد ریشه، افزایش و استحکام ساقه، گلدهی، کیفیت محصول، افزایش مقاومت در برابر بیماری‌های گیاهی نقش دارد. همچنین برای تولید بذر و میوه نیز لازم است.

کمبود فسفر در گیاهان

کمبود فسفر در گیاهان ممکن است به دلایل مختلفی باشد مانند:

• آب‌شویی 
• سرمای زیاد
• اسیدی بودن خاک
• عدم تعادل مواد مغذی

علائم کمبود فسفر در گیاهان

از علائم کمبود فسفر در گیاهان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. کمبود رشد گیاه
2. کاهش گل‌دهی
3. کاهش جوانه‌زنی
4. کاهش رشد ریشه گیاه
5. کوچک و نازک شدن برگ‌ها
6. رنگ غیر طبیعی برگ‌های گیاه (غالباً دارای رنگ غیر طبیعی سبز تیره هستند. اما در فصل بهار قند موجود در گیاهان می‌توانند رنگدانه‌های آنتوسیانین را جمع کرده و باعث ایجاد رنگ بنفش مایل به قرمز (ارغوانی) شوند.)

شباهت‌های کمبود نیتروژن و فسفر در گیاهان

کمبود P با N باعث می‌شود رشد قسمت هوایی و ریشه هر دو کند یا متوقف شود. برگ‌ها کوتاه، باریک و نازک می­‌شوند. ظهور شکوفه و جوانه برگی کم می‌شود. جوانه‌های کناری ممکن است به خواب بروند یا از بین بروند. علت شباهت کمبود N و P در گیاه ممکن است به علت شباهت فعالیت‌های این دو عنصر در گیاه باشد به گونه‌ای که هر دو عنصر نقس اساسی در متابولیسم گیاهی دارند.

درمان کمبود فسفر در گیاهان

درمان کمبود فسفر به شرح ذیل می‌باشد:

• تنظیم pH خاک (۶ تا ۷/۵)
• تنظیم دما ( از آن‌جایی که دماهای پایین جذب فسفر را کاهش می‌دهند، دمای اطراف ریشه نباید زیر 15 درجه سانتی‌گراد باشد.)
• استفاده از پودر مغز استخوان
• تنظیم رطوبت خاک
• استفاده از کودهای حاوی فسفر 

سوالات متداول

• بهترین زمان مصرف کود فسفر چه زمانی است؟

 بهتر است که کود فسفر قبل از کاشت محصول، در زمان کاشت آن‌ها و یا در هنگام شخم‌زنی مورد استفاده قرار بگیرد. نکته قابل توجه در خصوص استفاده از کود فسفر این است که مصرف زودتر این کود در خاک منجر به تجزیه بهتر آن و جذب سریع‌تر هنگام رشد گیاه می‌شود. 

• اگر فسفر بیش از حد به خاک برسد آیا ضرری برای گیاه دارد؟

بله، باید دقت داشت که فسفر از عناصر است که مقدار زیاد آن از جذب عناصر دیگر توسط گیاه جلوگیری می‌کند بنابراین باید در مقدار مصرفی آن دقت و توجه کافی داشت.

• روش‌های تشخیص دقیق کمبود فسفر در خاک چیست؟

آنالیز فسفر در خاک به سه روش صورت می‌گیرد، آنالیز خاک، آنالیز گیاه، مشاهده علائم ظاهری.

جمع‌بندی

ریشه قوی برای گیاهان سالم مهم است؛ زیرا آن‌ها باید مواد مغذی خود را از خاک جذب کنند. برخی از مواد مغذی و کودها در رشد ریشه بهتر هستند. بهترین کودهای مورد استفاده در ریشه‌زایی گیاهان باید فسفر کافی داشته باشند. یک کود با فسفر بالا باعث رشد زیاد ریشه می‌شود. یک کود متعادل npk که هر سه ماده مغذی برای رشد گیاه را دارد، برای ریشه‌زایی گیاه مناسب است.