طرح توجیهی (امکان سنجی) چیست؟

استفاده از طرح توجیهی برای مدیریت پروژه بسیار حائز اهمیت است. این طرح در اصل پایه‌ای است که طرح پروژه شما بر روی آن استوار می‌گردد؛ زیرا تجزیه و تحلیل امکان‌سنجی نشان می‌دهد که آن پروژه تا کجا ادامه دارد و تا کی دوام می‌آورد. در این مقاله پس از ذکر نکاتی درمورد این طرح، اهدافی را که در پی می‌گیرد و محاسباتی را که در آن صورت می‌پذیرد، بررسی می‌کنیم و سپس روش‌های برآورد اقتصادی را در طرح توجیهی توضیح می‌دهیم. در آخر نیز طرح‌های توجیهی تولید مواد شیمیایی را معرفی خواهیم کرد.

طرح توجیهی (امکان‌سنجی) به چه معناست؟

امکان‌سنجی، همان‌گونه که از نام آن مشخص است، در حقیقت به مجموعه مطالعات و محاسباتی گفته می‌شود که برای یک ایده انجام می‌شود تا در ابتدا آن ایده را شرح دهد و در مرحله بعد به بررسی عملی بودن آن طرح یا روش پروژه پیشنهادی اشاره دارد. در این طرح عوامل فنی، اقتصادی، قانونی، عملیاتی و حتی زمانی تجزیه و تحلیل می‌شوند. در طرح توجیهی شما با پرسیدن این پرسش کلی که :«آیا این پروژه امکان‌پذیر است؟» آینده طرح خود را پیش‌بینی می‌نمایید. برای مثال از خود می‌پرسید که آیا فناوری لازم را برای آن چه که پیشنهاد داده‌اید، در اختیار دارید؟ آیا افراد، ابزار و منابع شما برای این پروژه کافی هستند؟ آیا این پروژه ROI مورد انتظار شما را به دست می‌آورد؟

زمانی که یک ایده در ذهن ما می‌آید، خام است و قابلیت اجرا ندارد مگر این که بررسی شود و از قابل انجام بودن آن مطمئن شویم. پس طرح توجیهی را تهیه می‌کنیم تا با دید درست‌تری به سراغ انجام کاری که می‌خواهیم رویم و تمام جوانب کار را در نظر بگیریم و همچنین افراد دیگر همانند بانک‌ها، سرمایه‌گذاران، سازمان‌های نظارتی همانند محیط‌زیست و … را با ایده خود به شکل کامل آشنا کنیم.

در طرح توجیهی چه اهدافی دنبال می‌شوند؟

هدف اصلی طرح توجیهی این است که پروژه‌ها بررسی شوند تا اطلاعات کافی درمورد این که پروژه برای ادامه یا لغو به چه میزان قابلیت‌های فنی و مالی مجهز است، گردآوری شود و در اختیار کارفرما قرار گیرد. این طرح باید جامع باشد و هرچیزی که در پیش برد پروژه موثر است باید مورد مطالعه قرار گرفته تا نقاط قوت و ضعف آن‌ها مشخص شود.

با روش‌های مختلفی می‌توان این بررسی‌ها را انجام داد. مثلا می‌توان آزمون پیاپی انجام داد یعنی بکارگیری یک دور از اطلاعات و مقایسه آن با استانداردهای روز. ابزار این روش استفاده از راه‌حل‌های جایگزین برنامه‌های مربوط به ساخت، طراحی و تولید، احداث، تشکیلات سازمانی متناسب با سرمایه در دسترس می باشد تا هماهنگی‌های پروژه صورت گیرد. داده‌هایی که از این مطالعات بدست می‌آید، به ما برای این که بتوانیم روش‌های درست فعالیتمان را دریابیم و در همان راستا پیش رویم بسیار مفید است.

در امکان‌سنجی نیازهای مختلف پروژه را شناسایی و تاثیرات بالقوه آن نیازها را بر روند پروژه مورد ارزیابی قرار می‌دهیم. اهداف طرح توجیهی این موارد را شامل می‌شود:

• محدوده پروژه
• زمان‌بندی اولیه پروژه
• بودجه اولیه پروژه
• معیارهای کیفی ویژه‌ای که با ویژگی‌های محصولات قابل تحویل مطابقت دارند
• الزامات طراحی
• الزامات نظارتی
• خطرات بالقوه پروژه
• ملاحظات زیست محیطی
• الزامات لجستیکی

به‌طور کلی فواید یک طرح توجیهی عبارتند از:

• داشتن یک دیدگاه و چشم‌اندازه قابل اتکا در مورد ایده و سرمایه پروژه
• ارزیابی تمامی جنبه‌های تصمیمات اقتصادی
• گرفتن وام
• گرفتن مجوزهای مختلف
• تهیه زمین مورد نیاز از منابع طبیعی
• مطالعه مالی جامع یک پروژه
• مشخص کردن تعداد سال بازگشت سرمایه و میزان سود پروژه
• آشنایی با ابزارها و وسایل و ساختمان‌ها
• قیمت دقیق تجهیزات
• حرکت در راستای توسعه طرح‌های سرمایه‌گذاری
•  استفاده از دانش فنی کارآمد و تکنولوژی سطح بالا
•  کمک به ایجاد اشتغال و جذب نیروهای کار متعهد
•  بهره گیری بهتر از امکانات و ظرفیت‌های موجود، انجام پروژه‌ها با بهترین کیفیت و در کوتاه‌ترین زمان

هر طرح توجیهی شامل سه بخش اصلی بازار، فنی و مالی است که در هر بخش آن اطلاعات پروژه جمع‌آوری، محاسبه و نوشته می‌شود.

بخش بازار: بخش بازار محصول را از نظر شرایط موجود در بازار بررسی کرده و آمار تولید محصول تا چند سال آخر و پیش‌بینی میزان ظرفیت بازار را در شهر، کشور یا منطقه مورد نظر مشخص می‌کند.

بخش فنی: این بخش مربوط به روش تولید محصول، ماشین‌آلات و تجهیزات مورد نیاز، فضای مورد نیاز، نیروی کار و موارد مشابه می‌باشد.

بخش مالی: بخش مالی یک طرح توجیهی شامل کل هزینه‌ها و درآمدها و توجیه‌پذیری و سود و زیان یک پروژه در یک چارچوب خاص است که معمولا مد نظر سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی می‌باشد.

طرح توجیهی در چه حوزه‌هایی کاربرد دارد؟

در پروژه‌هایی مانند:

• راه‌اندازی کارخانه‌های صنعتی
• راه‌اندازی کسب و کار‌های خدماتی
• انجام پروژ‌های کوتاه مدت مانند پروژه‌های عمرانی
• تصمیم‌گیری و انتخاب بین گزینه‌های مختلف سرمایه‌گذاری

 منابع مورد نیاز برای طرح

1. منابع مورد نیاز برای اجرای طرح: سرمایه ثابت
2. منابع مورد نیاز برای دورۀ بهره‌برداری: سرمایه در گردش
3. منابع متفرقه: هزینه‌های پیش‌بینی‌ نشده

در طرح توجیهی چه محاسباتی انجام می‌شود؟

در طرح‌های توجیهی انجام برخی از محاسبات الزامی هستند که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم. برخی از این محاسبات عبارت‌اند از:

• هزینه‌ها

طرحی دقیق است که تمام هزینه‌های به دست آمده را اعم از هزینه‌های قانونی، هزینه‌های حمل و نقل، حق تمبر، هزینه‌های خرید زمین و ...، در نظر بگیرد. در واقع شما باید تمام بودجه و منابعی را که برای ایجاد و توسعه پروژه جدید نیاز دارید، تخمین بزنید.

• هزینه‌های تامین مالی

تمام کسانی که پروژه جدیدی را آغاز کرده‌اند و می‌خواهند پیشرفت کنند، طبیعی است که پول زیادی در اختیار نداشته باشند. هزینه‌های تامین مالی چه از راه وام تامین شوند و چه از راه‌های دیگر لازم است به طور واضح در طرح‌های توجیهی قید شوند. همچنین شما باید هزینه‌های کارگزاری و قانونی را در نظر گرفته بگیرید. همچنین نرخ‌های بهره را محاسبه و اعداد آن را به طور کامل و دقیق در طرح خود وارد کنید.

• هزینه‌های ساخت و ساز

برای برآورد هزینه‌های ساخت و ساز، پیمانکاران هستند که نظرات خود را مطرح می‌کنند. برخی از پیمانکاران بر اساس هر منطقه و به صورت کاملا جزئی این کار را انجام می‌دهند؛ در حالی که برخی دیگر هزینه‌های کل پروژه را تخمین می‌زنند. ما به شما پیشنهاد می‌کنیم که هزینه‌های هر متر مربع را به طور مجزا حساب کنید؛ زیرا ارقامی که به دست می‌آید به ارقام واقعی نزدیکتراند.

• محاسبه دوره بازگشت سرمایه

دوره بازگشت سرمایه، زمان لازم برای جبران هزینه‌های سرمایه‌گذاری با جریان نقدی ورودی و تعداد سال‌های لازم برای دریافت هزینه سرمایه‌گذاری است. برای مثال، اگر پنج سال برای جبران هزینه سرمایه‌گذاری طول بکشد، دوره بازگشت سرمایه پنج سال است. مطلوبیت یک سرمایه‌گزاری به دوره بازگشت سرمایه آن بستگی دارد. دوره‌های کوتاه‌تر به معنای سرمایه‌گذاری‌های جذابتر است. به عنوان مثال، یک سرمایه‌گذاری 2000 دلاری در ابتدای سال اول که 1500 دلار پس از سال اول و 500 دلار در پایان سال دوم به دست می‌آورد، یک دوره بازپرداخت دو ساله است.

فرمول محاسبه دوره بازگشت سرمایه: جریان نقدی هرسال/سرمایه‌گذاری اولیه =دوره بازگشت سرمایه

• تجزیه و تحلیل مالی طرح توجيهی

هدف از تجزیه و تحلیل مالی طرح در گزارشات توجیهی، دست‌یابی به شاخص‌های مالی و اقتصادی جهت حصول تصمیم مقتضی است. در این بخش از گزارش با استفاده از هزینه‌های سرمایه‌گذاری، هزینه‌های تولید، درآمد سالیانه پیش‌بینی شده برای طرح و سایر مبانی و مفروضات مورد نیاز جهت انجام محاسبات، صورت حساب سود و زیان، صورت گردش وجوه نقد، ترازنامه پیش‌بینی شده و سایر جداول مالی و اقتصادی که جهت محاسبه شاخص‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد تهیه و تنظیم می‌گردد. در این مرحله لازم است وضعیت درآمد و هزینه در هر سال و ترکیب سرمایۀ موردنیاز تعیین گردد و درصورتی‌که مشکلی وجود نداشت، جریان نقدینگی طی سال‌های مختلف بررسی شود. اقداماتی که در خصوص تخمین سرمایه و هزینه در تجزیه‌ و تحلیل فنی انجام گرفت، در این مرحله به‌دقت بررسی قرار می‌گیرد. تحلیل طرح در شرایط عملیاتی، انجام تحلیل حساسیت و تحلیل ریسک همگی در این مرحله مالی انجام می‌گیرد.

برآورد اقتصادی در این طرح‌ها با چه روش‌هایی صورت می‌گیرد؟

برآورد اقتصادی در طرح توجیهی اهمیت بسیار زیادی دارد؛ زیرا بدون در نظر گرفتن آن احتمال شکست پروژه بالا می‌رود و می‌توان محاسبات مربوط به طرح‌های توجیهی را با استفاده از نرم .افزار کامفار انجام داد. در ادامه روش‌هایی را ذکر می‌کنیم که به کمک آن‌ها می‌توانید برآورد اقتصادی طرح‌های توجیهی را به بهترین شیوه انجام دهید

• پیش‌بینی درآمد

اولین قدم برای پیش‌بینی میزان بازده این است که دریابید پروژه برای سازمان مفید و سودآور خواهد بود یا خیر. برای این کار باید هزینه‌های مورد نیاز را به طور کامل برآورد کنید. در این حالت بهتر است که بازاری را که در آن فعالیت می‌کنید، دقیق و عمیق ارزیابی کنید.

• پیش‌بینی هزینه و سرمایه‌گذاری‌ها

پس از این که پروژه از نظر سوددهی تایید شد، نوبت به این می‌رسد که بررسی کنید به چه سرمایه‌گذاری‌هایی نیاز دارید. این نکته را نیز به خاطر داشته باشید که برای شروع هر فعالیت تازه‌ای باید هزینه‌های نیروی کار، خرید تجهیزات، ابزارهای تکنولوژی و ... را به خوبی برآورد کنید.

• پیش‌بینی جریان نقدی

یکی‌دیگر از روش‌های برآورد اقتصادی در امکان‌سنجی پیش‌بینی جریان نقدی است که ورودی و خروجی روزانه پول را در کسب و کار در بر می‌گیرد. بنابراین پیش‌بینی جریان نقدی را ابزاری مهم و اساسی برای انجام مدیریت مالی می‌دانند.

• نرم‌افزار کامفار (comfar) در محاسبات طرح‌های توجیهی فنی اقتصادی

نرم‌افزار کامفار، نرم‌افزار محاسباتی طرح‌های توجیهی است. این نرم‌افزار توسط سازمان توسعه صنعتي سازمان ملل متحد يونيدو برای محاسبات طرح تهیه شده است. از خصوصیات مهم این نرم‌افزار وجود فرم‌ها و جداولی است که اطلاعات آن باید تکمیل شود. محاسبات و جداول به صورت ریز و دقیق با فرمول‌های اقتصادی و مهندسی تعریف شده است.

طرح‌های توجیهی در زمینه تولید مواد اولیه شیمیایی

امکان‌سنجی تولید مواد اولیه شیمیایی به سه بخش عمده تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از:

1. مطالعات بازار
2. مطالعات فنی
3. مطالعات اقتصادی

در بخش نخست طرح توجیهی تولید مواد اولیه شیمیایی، منطقه‌ای که قرار است پروژه در آن راه‌اندازی شود با دقت مورد بررسی قرار می‌گیرد. تعیین ظرفیت قابل کسب از بازار هدف تعیین شده به منظور تعیین برنامه تولید محصول که از طریق مطالعه عرضه و تقاضای محصول در بازار هدف و پیش‌بینی آن در سال‌های آتی انجام خواهد شد. در بخش دوم توجیه‌پذیر بودن پروژه از نظر فنی تجزیه و تحلیل می‌شود. مطالعات اقتصادی نیز بیان می‌کند که در هر پروژه ضروری است که سودآوری آن را با توجه به هزینه‌های ثابت و متغیر بررسی نمایید.

مواردی که باید برای این کار انجام شود:

• معرفی محصول طرح توجیهی
• معرفي كاربردهاي محصول طرح توجیهی
• بررسي سابقه مصرف محصول طرح توجیهی
• بازار هدف طرح توجیهی

جمع‌بندی

زمانی که شما پرونده تجاری یک پروژه را می‌بندید، زمان آن فرا می‌رسد که به انجام طرح توجیهی بپردازید. انجام این طرح باعث می‌شود که بتوانید پیش‌بینی بهتری از روند پروژه و میزان بازدهی آن داشته باشید. به وسیله آن می‌توانید اهدافی را دنبال کنید که در نهایت موفقیت در آن پروژه را برای شما به ارمغان می‌آورند. در این مقاله درمورد تمام نکات مرتبط با طرح توجیهی توضیحاتی ارائه شده است.