مواد شیمیایی غیر سمی زیادی هستند که به مواد غذایی و آرایشی اضافه می‌شوند. یکی از این مواد پرکاربرد که در زندگی روزمرهٔ ما استفادهٔ بسیار زیادی از آن می‌شود، دی سدیم هیدورژن فسفات است. اگر نمی‌دانید که این مادهٔ شیمیایی چیست، در این مقاله با ما همراه باشید. ما در این مقاله درمورد اینکه دی‌سدیم هیدوژن فسفات چیست و چه کاربردهایی دارد توضیح داده‌ایم.
فهرست مطلب
دی‌سدیم هیدروژن فسفات چیست؟
دی‌سدیم فسفات ( Disodium phosphate) از نمک‌های فسفاته بوده که هم به شکل غیرآبدار آن و هم به شکل هیدرات‌های 2، 7، 8 و 12 آبه مشاهده می‌شود. در واقع یک مادهٔ شیمیایی است که در غذاها، نگهدارنده و تقویت‌کنندهٔ طعم آن‌هاست و در لوازم آرایشی و بهداشتی و بسیاری از مواد دیگر نگهدارنده است. در واقع دی‌سدیم هیدروژن فسفات نوعی نمک مصنوعی است که شیمیدان‌ها آن را در آزمایشگاه تولید می‌کنند. برای این کار شیمیدان‌ها فسفات طبیعی را می‌شکنند و آن را با اسید سولفوریک و برخی از مواد دیگر ترکیب می‌کنند و دی‌سدیم هیدروژن فسفات را به وجود می‌آورند.
نحوه‌ی تولید دی‌سدیم هیدروژن فسفات
برای تولید این ترکیب از واکنش بین اسید فسفریک و هیدروکسید سدیم استفاده می‌کنیم. این دو ترکیب دی‌سدیم هیدروژن فسفات و آب تولید می‌شود. این روش یک روش سبز برای تولید این ماده است زیرا در نتیجه آن محصول جانبی تولید شده آب است.
H3PO4 + 2NaOH → HNa2PO4 + 2H2O
از نظر صنعتی، این فرایند دو مرحله است. در مرحله اول، ابتدا دی‌کلسیم فسفات با سولفات سدیم واکنش داده و رسوبی از سولفات کلسیم تولید می‌شود:
CaHPO4 + NaHSO4 → NaH2PO4 + CaSO4
در مرحله دوم، محلول مونو‌سدیم فسفات حاصل را خنثی می‌کنند تا دی‌سدیم فسفات تولید شود.
NaH2PO4 + NaOH → HNa2PO4 + H2O
برای اینکه متوجه شویم دی‌سدیم هیدروژن فسفات چیست، باید بگوییم که بسیاری از غذاها مانند حبوبات و گندم که به صورت روزانه از آن‌ها مصرف می‌کنیم همین ماده را دارند. فقط باید گفت که غذاهای فرآوری شده معمولاً مقدار بیشتری از دی‌سدیم فسفات دارند؛ زیرا این ماده افزودنی است.
خواص فیزیکی و شیمیایی دی‌سدیم هیدروژن فسفات
دی‌سدیم فسفات پودری سفیدرنگ و حلال در آب است. این ماده یک باز معتدل و رطوبت دوست است و PH محلول 10% آن بین 8 الی 11 گزارش شده است.
| فرمول مولکولی | Na2HPO4 |
| نام آیوپاک | سدیم هیدرژن فسفات |
| شکل ظاهری | جامد بلوری سفید |
| جرم مولی | 141.96 g/mol |
| چگالی | 1.7 g/cm3 |
| دمای ذوب | 250 °C decomp. |
| انحلال پذیری در آب | 7.7 g/100 ml (20 °C) 11.8 g/100 mL (25 °C heptahydrate) |
کاربردهای دی‌سدیم فسفات
1. استفاده در غذاها
اولین کاربرد این ماده در غذا برای تنظیم اسیدیتۀ غذا و تنظیم میزان غلظت آن است. دی‌سدیم فسفات کمک می‌کند غذا در شرایط مرطوب ماندگاری بهتری داشته باشد و تحت تأثیر رطوبت قرار نگیرد. این ماده همچنین کمک می‌کند تا ترکیبات مبتنی بر روغن و آب بهتر با غذا ترکیب شوند تا غذا مزهٔ بهتری داشته باشد. این مادهٔ شیمیایی در برخی از مواد غذایی به طور طبیعی هست. برای مثال ماهی‌ها و بسیاری از غذاهای دریایی حاوی میزان زیادی دی‌سدیم هیدروژن فسفات هستند. این ماده باعث می‌شود تا غذا در محیط‌های مرطوب خراب نشود. دی‌سدیم فسفات در بسیاری مواد غذایی دیگر هم هست. برای مثال یکی از مواد موجود در سوسیس‌ها و گوشت‌های پخته نیز دی‌سدیم فسفات است. همچنین این مادهٔ شیمیایی در نوشابه‌ها و پنیرها، امولسیون است.
این مادهٔ شیمیایی در نانوایی‌ها به کار گرفته می‌شود. نانواها برای حفظ ماندگاری نان‌های خود از این ماده استفاده می‌کنند. این ماده حتی در محصولات تهیه شده از شیر نیز استفاده می‌شود. برای مثال این ماده در بستنی‌ها برای حفظ لطافت آن به کار گرفته می‌شود. غذاهایی مثل نان یا خمیر، غلات صبحانه، میوه‌های شیرین شده، کره، آدامس، کاکائو، فرآورده‌های شکلات، آبمیوه‌های صنعتی، قهوه، چای، سیب، محصولات لبنی، آب‌نبات، سبزیجات فرآورده شده بسته‌بندی، ماکارونی، سوسیس، دسرهای حاوی تخم‌مرغ یا چربی، نمک، جایگزین‌های نمک، سوپ، پنیر سویا، شیرین کننده‌ها و حتی نوشیدنی‌های بر پایهٔ آب همگی می‌توانند مقدار زیادی دی‌سدیم هیدروژن فسفات داشته باشند.
2. دیگر استفاده‌ها
از این ماده می‌توان برای تصفیهٔ آب و ضد اشتعال کردن مواد دیگر استفاده کرد. این ماده در پزشکی نیز کاربردهای زیادی دارد. برای مثال این ماده میتواند سطح کلسیم خون را پایین بیاورد و یا اینکه سطح فسفات خون را بالا ببرد. طبق تحقیقات انجام شده این ماده میتواند برای از بین بردن سنگ‌های کلیه نیز مفید باشد. البته این مورد هنوز به صورت فرضیه باقی‌مانده و به اثبات نرسیده است.
نگرانی‌ها درمورد دی‌سدیم هیدروژن فسفات
این ماده جز مواد افزودنی غذایی است و سازمان غذا و دارو آن را ترکیبی امن و غیرسمی برای انسان معرفی کرده است. سازمان FDA اعلام کرده که ترکیبات فسفاته سابقه‌ای طولانی در مواد غذایی دارند و برای انسان‌ها بسیار ایمن هستند. خوب است بدانید که مقدار زیاد این ماده میتواند باعث ناراحتی معده، یبوست یا اسهال شود. همچنین طبق تحقیقات انجام شده توصیه شده که افراد مبتلا به نارسایی‌های قلبی، سیروز (Cirrhosis) و یا بیماری ادم (Edema) باید از مصرف این ماده خودداری کنند؛ زیرا این ماده میتواند علائم این بیماری‌ها را تشدید کند.
همچنین طبق مطالعات گفته شده است که افرادی که در رژیم غذایی خود از فسفر استفاده نمی‌کنند و برای جبران آن به این ماده روی می‌آورند باید محتاط باشند؛ زیرا نوع فسفر موجود در دی‌سدیم هیدوژن فسفات و سایر افزودنی‌های غذایی بسیار راحت‌تر از غذاهای طبیعی جذب بدن می‌شود. همین باعث می‌شود که سطح فسفر بدن در افرادی که بیشتر از غذاهای فرآوری شده استفاده می‌کنند بالاتر برود. سطح بالای فسفر میتواند باعث بروز مشکلاتی مثل بیماری‌های کلیوی، تشدید بیماری‌های قلبی و ریوی، مشکلات تیروئید، بیماری کبد و بیماری آدیسون (Addison diseases) شود.
نکات ایمنی دی‌سدیم هیدروژن فسفات
پیش از کار با این ماده برگه اطلاعات ایمنی را مطالعه کنید.
- در صورت تماس با پوست خورنده است از این رو باعث قرمزی و التهاب می‌شود.
- در صورت استنشاق میتواند تنفس را مختل کند یا احساس گیجی و مسمومیت بدهد.
- در صورت بلع، عوارضی مانند حالت تهوع، شکم درد، استفراغ ایجاد می‌شود.
- در صورت تماس با چشم باعث سوزش و قرمزی و التهاب می‌شود.
با رعایت نکات ایمنی، خطرات ناشی از کار با این ماده را کنترل کنید.
سوالات متداول
-
آیا بلع دی‌سدیم فسفات ایمن است؟
این ماده به عنوان یک افزودنی غذایی ماده‌ای ایمن در نظر گرفته می‌شود. ترکیبات فسفات حاوی عنصر فسفر هستند، این عنصر باعث افزایش ارزش مواد مغذی در غذاها می‌شود.
-
چرا از دی‌سدیم فسفات در دهان‌شویه‌ها استفاده می‌کنند؟
این ماده در محصولات دهان‌شویه به عنوان یک عامل بافر عمل می‌کند و به حفظ Ph یا اسیدیته کمک می‌کند.
نتیجه‌گیری
امروزه در مواد غذایی از افزودنی‌های شیمیایی بسیار زیادی استفاده می‌شود. یکی از این مواد پر استفاده، دی‌سدیم هیدوژن فسفات است. این ماده در مواد غذایی مادهٔ نگهدارنده است و در صنایع نیز برای مصرف دارویی و یا تصفیهٔ آب به کار گرفته می‌شود. ما در این مقاله به این سؤال که دی‌سدیم هیدروژن فسفات چیست و چه کاربردها و ویژگی‌هایی دارد جواب دادیم.
