خواص تری‌سدیم فسفات چیست؟

یکی از مواد شیمیایی پرکاربرد در دنیای امروزی، تری‌سدیم فسفات است. این ماده معمولاً برای افزایش عمر مفید، افزایش طعم و بهبود بافت استفاده می‌شود. طبق گفته سازمان غذا و دارو (FDA) این ماده کاملاً بی‌خطر است؛ اما یک سری شواهد وجود دارد که ثابت می‌کند این ماده می‌تواند برای سلامتی شما مضر باشد. برای اینکه بیشتر با این ماده آشنا شوید، ما در این مقاله در مورد خواص تری‌سدیم فسفات و ویژگی‌های آن توضیح داده‌ایم.

تری‌سدیم فسفات چیست؟

تری‌سدیم فسفات (Na3PO۴) یک ترکیب شیمیائی امولسیون کننده قلیائی قوی است و در آب به راحتی قابل حل می‌باشد، که از ترکیب سدیم (نمک) و فسفات معدنی ساخته می‌شود. فسفر یک ماده معدنی بسیار مهم در مواد غذایی است که به‌طور طبیعی در غذاهایی مثل لوبیا، گوشت، ماهی، تخم‌مرغ و آجیل یافت می‌شود. از این ترکیب برای بهبود بافت پنیر و حفظ لزجت شیر و جلوگیری از جدا شدن فاز آبی در شیر منجمد استفاده می‌شود.

فسفرهای موجود در موادغذایی به‌عنوان فسفر آلی شناخته می‌شوند و برای سلامت استخوان، ترمیم سلولی، انقباض عضلانی و عملکرد صحیح اعصاب ضروری است؛ اما برای آشنایی با خواص‌ تری‌سدیم فسفات باید گفت که فسفر غیر‌آلی شامل افزودنی‌های مصنوعی می‌شود که در آزمایشگاه آن را تهیه می‌کنند. یکی از رایج‌ترین مدل‌های فسفر غیر‌آلی، تری‌سدیم فسفات است که در انواع غذاها یافت می‌شود. این ماده را می‌توانید در غذاهای فرآوری شده مثل فست‌فود پیدا کنید.

روش تولید تری‌سدیم فسفات

تمام نمک‌های فسفات سدیم را می‌توان در اثر واکنش بین اسید فسفریک و هیدروکسید سدیم یا سدیم کربنات به دست آورد. در این واکنش ابتدا ترکیب دی‌سدیم هیدروژن فسفات به دست می‌آید. سپس این ماده با هیدروکسید سدیم واکنش داده و تری‌سدیم فسفات به همراه مقداری آب تولید می‌شود. برای انجام بهتر عمل کریستالیزاسیون از هیدروکسید پتاسیم استفاده می‌گردد. همچنین کلرات سدیم به‌عنوان ماده سفیدکننده در این فرایندها به کار می‌رود.

Na2CO3 + H3PO4 → Na2HPO4 + CO2 + H2O

Na2HPO4 + NaOH → Na3PO4 + H2O

خواص فیزیکی و شیمیایی تری‌سدیم فسفات

کاربرد تری‌سدیم فسفات

تری‌سدیم فسفات و سایر افزودنی‌های فسفات سدیم کاربردهای بسیار زیادی در صنایع غذایی دارند؛ به همین دلیل این ماده معمولاً در غذاهای بسته‌بندی شده و فرآوری شده یافت می‌شود.

1. صنایع غذایی

یکی از خواص تری‌سدیم فسفات کاهش میزان اسیدیته است. با این کار، بافت مواد غذایی بهبود می‌یابد. به همین دلیل از این ماده معمولاً در غذاهای پخته شده و گوشت بسته‌بندی شده استفاده می‌شود. این ماده به غذاهای پخته شده کمک می‌کند تا شکل خود را حفظ کنند. برای آشنایی با خواص تری‌سدیم فسفات باید بدانید که این ماده به‌عنوان ماده‌ای محبوب در پخت نان‌ها، کیک‌ها و کلوچه‌ها شناخته می‌شود؛ زیرا تری‌سدیم فسفات به خمیر کمک می‌کند تا حالتی پف کرده به خود بگیرد. همچنین از این ماده معمولاً در گوشت‌ها، مواد غذایی دریایی، بیکن‌ها، سوسیس‌ها و کنسروهای تن‌ماهی استفاده می‌شود. کاربرد اصلی تری‌سدیم فسفات در این مواد غذایی حفظ رطوبت، افزایش ماندگاری و جلوگیری از فاسد شدن ماده غذایی است. علاوه بر این تری ‌سدیم فسفات به‌عنوان مواد ضعیف‌کننده در محصولات مانند سیب‌زمینی پخت شده بسته‌بندی شده، جلوگیری از تیره شدن رنگ نارگیل و نگه‌داشتن روغن و آب در محصولات پنیر فرآوری شده مورد مصرف قرار می‌گیرد.

یکی‌دیگر از خواص تری‌سدیم فسفات تنظیم سطح PH غذا است. هنگامی که سطح PH غذا بالا باشد، باعث فاسد شدن آن می‌شود. تری‌سدیم فسفات می‌تواند از اسیدی یا قلیایی شدن غذا جلوگیری کند و سطح PH آن را متعادل نگه دارد. معمولاً در غلات خشک‌ شده، اکسترود شده وجود دارد. همراه با سایر فسفات‌ها، رنگ‌دانه غلیظ را تغییر می‌دهد و غنی‌سازی فسفر را فراهم می‌کند. این ماده شیمیایی معمولاً در پنیر به عنوان امولسیفایر موجود است. علاوه بر این موارد، تری‌سدیم فسفات می‌تواند به‌عنوان یک ماده ترکیب کنندۀ آب و روغن نیز استفاده شود. در صورت افزودن این ماده به مواد غذایی می‌توان کاری کرد که آب و روغن غذا از هم دیگر جدا نشود. به عنوان یک مکمل تغذیه‌ای به‌منظور بهبود عملکرد در ورزش استفاده می‌شود. میزان تولید قدرت و حداکثر جذب اکسیژن را افزایش دهد.

2. صنعت

تری‌سدیم فسفات به صورت صنعتی با ۱۲ مولکول آب تبلور تولید می‌شود. در بسیاری از صنایع از جمله تصفیه آب – دیگ‌های بخار (تبخیر)، تمیز کردن عامل در آبکاری الکتریکی، حلال رنگ در رنگرزی پارچه مورد استفاده قرار می‌گیرد. از جمله در کارخانه‌های تولید مواد شوینده، صنایع سرامیک‌سازی، معدنی، صنایع تولید کاغذ و صنایع پتروشیمی نیز بسیار پرکاربرد است. جهت به حداقل رساندن رسوبات فسفاتي در تجهيزات قبل از ديگ بخار، بهتر است فسفات مستقيما به داخل ديگ بخار تزريق گردد.

 3. ﺻﻨﺎﯾﻊ داروسازی

تری‌سدیم فسفات در صنایع دارویی کاربرد فراوانی دارد؛ از جمله: تنظیم غلظت سرمی کلسیم، اثر بافری در تعادل اسید ـ باز، افزایش ترشح کلیوی یون H+، دفع انگل‌ها و داروهای ضد کرم سمّی، قبل یا بعد از درمان با برخی از داروهای ضد کرم، تسهیل و جمع آوری مدفوع جهت آزمایش‌های انگلی استفاده می‌شود.

 4. ﺻﻨﺎﯾﻊ ﺑﻬﺪاﺷﺘﯽ

تری سدیم فسفات سختی آب را می‌گیرد. از این رو، در شوینده‌ها مانند خمیردندان‌ها و پودرهای لباسشویی به کار می‌رود.

از دیگر کاربرهای آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• در تولید لاستیک کاربرد دارد.
• در صنایع معدنی به کار می‌رود.
• برای چاپ عکس استفاده می‌شود.
• سختی‌زدا از آب در بویلرها: حذف یون‌های کلسیم و منیزیم و جلوگیری از ایجاد رسوب.
• به عنوان نمک حمام: میزان مصرف این ماده نسبت به سدیم کلرید برای این کاربری کمتر است.

آیا تری‌سدیم فسفات بی‌خطر است؟

احتمالاً هنگامی که خواسته‌اید از مواد شوینده استفاده کنید، اسم تری‌سدیم فسفات به گوشتان خورده است. در این مواقع است که با خود فکر می‌کنید تری‌سدیم فسفات ماده‌ای سمی است یا خیر. در ادامۀ توضیح خواص تری‌سدیم فسفات و سمی بودن یا نبودن آن باید گفت که تری‌سدیم استفاده شده در مواد شوینده با مواد غذایی فرق دارد. فسفات سدیم غذایی ماده‌ای شیمیایی است که در سرتاسر دنیا از آن استفاده می‌شود و آژانس‌های بزرگ نظارتی مانند FDA و اتحادیه اروپا روی کنترل این ماده و تولید آن نظارت دارند. همچنین فسفات سدیم غذایی از طرف تمامی سازمان‌های دنیا به‌عنوان ماده‌ای بی‌خطر شناخته شده است.

در مورد خواص تری‌سدیم فسفات باید گفت که مصرف مقدار کمی از این ماده به‌طور روزانه برای سلامتی شما ضرری ندارد؛ اما اگر مصرف آن را افزایش دهید و بیش از حد روزانه از آن استفاده کنید، ممکن است که مشکلاتی برای سلامتی شما به وجود بیاید. از آن جایی که اکثر مردم به‌طور روزانه از غذاهای بسته‌بندی شده و فرآوری شده استفاده می‌کنند، این نگرانی وجود دارد که سدیم فسفات بیش از حد به بدن آن‌ها برسد. فسفر آلی که به‌طور طبیعی در غذاهایی مثل لبنیات و گوشت یافت می‌شود، نسبت به نوع غیرآلی فسفر که به غذاهای فرآوری شده اضافه می‌شود، سرعت جذب بسیار کمتر و کندتری دارد؛ به همین دلیل است که فسفر آلی بسیار کمتر از فسفر معدنی جذب می‌شود.

تری‌سدیم فسفات صنعتی یک ماده قلیایی است که با خنثی‌سازی اسیدفسفریک با استفاده از هیدروکسید سدیم ،اغلب با کربنات سدیم تولید می‌شود. این ماده به‌طور گسترده در فرمولاسیون انواع صابون‌ها و شوینده‌ها به‌کار برده می‌شود. به‌عنوان یک ماده در شارهای طراحی شده برای اکسیژن‌زدایی از فلزات غیرآهنی برای ریخته‌گری استفاده می‌شود و می‌توان از آن در تولید سرامیک برای کاهش نقطه جریان لعاب استفاده کرد. این ماده می‌تواند باعث تحریک سیستم تنفسی همراه با سرفه‌های شدید شود.

یکی از خواص تری‌سدیم فسفات این است که مدل معدنی آن که در موادغذایی مانند کیک، نوشابه و گوشت‌های بسته‌بندی شده و فرآوری شده استفاده می‌شود، به‌طور کامل توسط دستگاه گوارش جذب بدن می‌شود؛ اما مدل‌های آلی که از مواد طبیعی به دست می‌آیند، تنها 40 تا 60 درصد آن‌ها جذب می‌شود. این میزان جذب باعث می‌شود تا فسفرهای معدنی تأثیر متفاوتی روی دستگاه گوارش شما نسبت به فسفرهای آلی بگذارند. مصرف بیش از حد فسفرهای معدنی باعث می‌شود که سطح فسفات بدن به مقدار ناسالم برسد. وجود بیش از حد فسفات می‌تواند باعث بروز مشکلاتی مثل پوکی استخوان، بیماری‌های قلبی، پیری زودرس، مشکلات کلیوی یا حتی مرگ زودرس شود.

خطرات سلامتی استفاده از TSP

استنشاق: در صورت استنشاق باعث سوزش در بینی و گلو، سرفه ممتد، خس‌خس سینه، تنگی نفس و در موارد حاد باعث ورم ریوی می‌گردد.

تماس با چشم: در صورت تماس با چشم می‌تواند سبب سوزش شدید، درد در چشم و حتی بروز آسیب چشمی به قرنیه چشم شود.

تماس با پوست: اگر با پوست تماس پیدا کند باعث قرمزی، خارش و تحریک شدید، سوزش و در نهایت می‌تواند سوختگی پوستی را به همراه داشته باشد. 

بلع: خوردن این ماده می‌تواند باعث آسیب جدی به دستگاه گوارش، حالت تهوع و استفراغ گردد. لازم است در صورت بلع سهوی 2 لیوان شیر به مصدوم بنوشانید.

در صورت هرگونه تماس مستقیم با این ماده به پزشک مراجعه کنید. در نهایت می‌توان نتیجه گرفت کاهش مصرف محصولات حاوی فسفات و محصولات غذایی نظیر فست‌فودها و غذاهای فرآوری شده نظیر سوسیس و کالباس، بیکن، کنسروها و…می‌تواند نقش چشمگیر در کنترل خطرات و عوارض احتمالی ترکیبات فسفاته داشته باشد

سوالات متداول

• مزایای تری‌سدیم فسفات چیست؟

این ماده در حالی که ارزان است و در بیشتر جاها در دسترس هست و کاربردهای فراوانی دارد. تری‌سدیم فسفات پاک‌کننده‌ی بسیار قوی‌ای برای لکه‌های سنگین مانند گریس است و در صورتی که در محیط خشک نگهداری شود ماندگاری بالایی دارد. این ماده در هر دو حالت غلیظ و رقیق مورد استفاده قرار می‌گیرد.

• معایب تری‌سدیم فسفات چیست؟

از آنجایی که یه سری ممنوعیات برای استفاده از این ماده وجود دارد، ممکن است در بعضی مناطق در دسترس نباشد. این ماده حتما باید در محیط خشک و به دور از رطوبت نگهداری شود وگرنه کلوخه می‌شود و حتی ممکن است سطوح را لکه‌دار کند. علارغم اینکه این ماده کاربردهای فراوان دارد اما در مواردی باعث به وجود آمدن حساسیت می‌شود. این ماده می‌تواند به شیشه و آینه آسیب رسانده و آلومینیوم را تیره کند. و از همه مهمتر ممکن است باعث نارسایی کلیوی، پوکی‌استخوان، گرفتگی عروق و مشکلات روده شود.

•  تری‌سدیم فسفات به چه نوعی موجود است؟

تری‌سدیم فسفات ترکیبی معدنی است که در دو نوع تری‌سدیم فسفات بی‌آب و تری‌سدیم فسفات 12 آبه ساخته می‌شود. این ماده به دو شکل صنعتی و خوراکی تولید می‌شود.

• جایگزین‌های تری‌سدیم فسفات چیست؟

می‌توان از جایگزین‌های tsp استفاده کرد، مانند سودا اش، زئولیتسدیم، کربنات همراه با مخلوطی از سورفکتانت‌های غیر‌یونی و درصد کمی از سدیم فسفات. همچنین بوراکس و این ماده با یکدیگر متفاوت هستند اما می‌توان آنها را برای تمیز کردن و برش چربی سطح استفاده نمود. زئولیت‌ها به پودرهای شوینده لباس به عنوان عامل توده‌ای اضافه می‌شوند که سریعا در آب شکسته شده و هیچ‌گونه آلودگی محیط زیستی ایجاد نمی‌کنند.

• آیا تری‌سدیم فسفات برای انسان‌ها مضر است؟

بلع و استنشاق این ماده سمی است و در صورت تماس با پوست باعث تحریک آن می‌شود. پس در نتیجه بله مضر است.

• چه کسانی باید از مصرف مواد افزودنی فسفات خودداری کند؟

• افراد مبتلا به بیماری کلیوی یا نارسایی کلیه
• مبتلایان به پوکی استخوان و پوکی استخوان
• افرادی که بیماری قلبی دارند.
• کسانی که بیماری التهابی روده دارند.

نتیجه‌گیری

تری‌سدیم فسفات یک ماده شیمیایی است که از ترکیب سدیم و فسفر به‌دست می‌آید. از این ماده معمولاً در مواد غذایی فرآوری شده برای افزایش ماندگاری و کنترل سطح PH غذا استفاده می‌شود. برای اینکه بهتر با خواص تری‌سدیم فسفات آشنا شوید و بیشتر در مورد آن بدانید، ما در این مقاله در مورد این ماده و تمام نکات در رابطه با آن توضیح دادیم.