این ماده یک ترکیب شیمیایی است و در واقع یک نمک سدیم اسید استیک یا استات سدیم بدون آب (آب هیدراتاسیون) یا اتانوات سدیم محسوب می‌شود. در بیشتر اوقات بوی خاصی از آن استشمام نمی‌شود؛ تنها زمانی که برای تجزیه شدن گرم می‌شود بوی ترشی مانند سرکه یا اسید استیک می‌دهد.این ماده در صنایع گسترده‌ای همچون صنایع غذایی، لاستیک سازی، بتن سازی و غیره کاربرد دارد. ما در این مقاله قصد داریم در ابتدا توضیح دهیم که سدیم استات چیست و چه کاربردهایی دارد و سپس شرح دهیم که شرایط ایمنی و نگهداری آن به چه صورت است.
فهرست مطلب
نحوه تولید سدیم استات و واکنش شیمیایی تولید آن
یک اتم سدیم (Na)، دو اتم اکسیژن (O)، دو اتم کربن (C) و سه اتم هیدروژن (H)، سدیم استات (Sodium acetate) را تشکیل می‌دهند. فرمول شیمیایی آن به این صورت است: CH3COONa که به اختصار به آن (NaOAc) می‌گویند. سدیم استات را از طریق ترکیب جوش شیرین و سرکه به دست می‌آورند. واکنش شیمیایی این ماده به شکل زیر است:
CH3COOH+NaHCO3→CH3COONa+CO2 + H2O
روش دیگر برای تولید این محصول واکنش استیک اسید با قلیاهایی مانند کاستیک سودا است.
ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی سدیم استات
اکنون که با این ماده نسبتا آشنا شده‌اید، به بررسی ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی آن می‌پردازیم:
یکی از ویژگی‌های شیمیایی سدیم استات، این است که این ماده میتواند هم در آب و هم در الکل بدون هیچ مشکلی و به آسانی حل شود و خاصیت دیگر آن این است که میتواند رطوبت را به خود جذب کند.
| فرمول مولکولی | C2H3NaO۲ |
| جرم مولی | 82.03 g mol−1 |
| شکل ظاهری | پودر سفید |
| چگالی | 1.528 g/cm3 |
| دمای ذوب | 324 °C (anhydrous) |
| دمای جوش | 881.4 °C (anhydrous) |
| انحلال پذیری در آب |
36.2 g/100 ml (0 °C) 46.4 g/100 mL (20 °C) 139 g/100 mL (60 °C) 170.15 g/100 mL (100 °C) |
| ضریب شکست | 1.464 |
کاربرد سدیم استات در صنایع مختلف
پس از اینکه در رابطه با ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی این ماده اطلاعاتی کسب کردید، در این قسمت به سوال اصلی این مقاله که سدیم استات چه کاربردهایی دارد می‌پردازیم:
1. تمیز کردن
اگر سطوح فلزی دچار زنگ زدگی یا رسوب شوند یا لکه‌هایی روی آن‌ها نقش ببندد، آن‌ها را به وسیله سدیم استات به طور کامل تمیز می‌کنند.
2. ساختمان سازی
در صنعت ساختمان آب به بتن صدمه‌ای می‌زند که برای جبران آن باید وقت و هزینه زیادی صرف شود. سدیم استات هیگروسکوپیک، از طریق نفوذ کردن به شکاف‌هایی که در سطح بتن وجود دارد آن را در برابر آب مقاوم می‌کند. به همین دلیل در صنعت ساختمان سازی ماده‌ای بسیار کارآمد تلقی می‌شود.
3. آزمایشگاه
برای اینکه باکتری‌ها رشد کنند به یک منبع کربن نیاز است. استات سدیم در این میان نقش کربن را ایفا می‌کند. علاوه بر این در زیست شناسی مولکولی و بیوشیمی نقش یک معرف را بر عهده دارد. و همچنین یکی دیگر از کاربردهای آن خارج کردن DNA از سلول است
4. پزشکی
یکی دیگر از کاربردهای سدیم استات در صنعت پزشکی است. به این صورت که برای بیمارانی که دیالیز می‌شوند، از راه تزریق وریدی، الکترولیت را کامل می‌کند. بیماران مبتلا به هیپوناترمیک سدیم استات مصرف می‌کنند تا سطح سدیم در بدن آن‌ها کاهش یابد و ثابت شود. محلول اشباع شده این ماده در پدهای گرمایشی که می‌توان از آن‌ها دوباره استفاده کرد و در گرمکن‌های دستی به کار می‌رود. همچنین در قلیایی سازی ادرار در برخی آزمایشات هم مورد استفاده قرار می‌گیرد.
5. پارچه بافی
رنگ‌های آنیلین به آن دسته از رنگ‌ها می‌گویند که از زغال سنگ قطران تهیه شده باشد. این رنگ‌ها در فرآیند رنگرزی پارچه بافی با سدیم استات پیوند می‌یابند. علاوه بر این، این ماده در این صنعت به عنوان یک ماده حساس به نور عمل می‌کند.
6. محصولات آرایشی
از این ترکیب به عنوان نگهدارنده در محصولات آرایشی استفاده می‌شود مخصوصا در محصولاتی که PH به نسبت بالایی دارند. به دلیل خاصیت بافری‌ای که دارد از آن در رنگ موها، شامپوها و محصولات مراقبت شخصی استفاده می‌شود.
7. تهیه بافر
می‌توان از آن بافر تهییه کرد و از آن در خالص سازی و رسوب دهی اسیدهای نوکلئیک و همچنین تبلور پروتئین‌ها استفاده کرد. علاوه بر این صنایع، سدیم استات کاربردهای گوناگون دیگری هم دارد. برای نمونه از آن برای ضدعفونی کردن مکان ها و وسایل گوناگون بهره می‌برند.
کاربرد سدیم استات در صنایع غذایی
در صنایع غذایی این ماده جزو مواد اصلی و پر کاربرد محسوب می‌شود؛ به همین دلیل این کاربرد را به صورت کاملا جدا و مفصل شرح می‌دهیم. برای طعم دار کردن چیپس‌ها، خصوصا طعم های سرکه ای و نمکی از سدیم استات بهره می‌برند. خاصیت اسیدی این ماده سبب می‌شود که در فرایند تولید غذا PH آن کم و ثابت شود. یکی دیگر از فواید خاصیت اسیدی آن این است که رشد باکتری‌ها را متوقف و کم می‌کند؛ بنابراین از آن به عنوان یک ماده نگهدارنده فوق العاده در تولید انواع مختلف مواد غذایی استفاده می‌کنند. در مواد غذایی که به صورت انبوه تولید می‌شوند، سدیم استات را به کار می‌برند تا هم به آن‌ها طعم ترشی بدهد و هم از فاسد شدن آن‌ها در طول زمان جلوگیری کند.
شرایط ایمنی و نگهداری از سدیم استات
برای تهیه سدیم استات، زمانی که می‌خواهید جوش شیرین و سرکه را با هم مخلوط کنید پیشنهاد ما این است که استفاده از عینک ایمنی را به هیچ عنوان فراموش نکنید؛ زیرا اگر بپاشد و با چشم یا پوست شما برخورد کند به شدت آن را می‌سوزاند. اگر آن را استنشاق کنید و وارد سیستم تنفسی شما شود، ممکن است ریه و گلو را ملتهب کند. در صورتی که سدیم استات وارد چشم شما شد، از پزشک متخصص کمک بگیرید و فورا چشم ها را 15 دقیقه با آب زیاد بشویید. پوست را نیز به همین شیوه تمیز کنید و بلافاصله لباس‌ها و کفش‌های آلوده را در آورید.
هنگام جا به جایی اگر دست شما به سدیم استات آلوده شد، آن را کامل بشویید. سعی کنید تا جای ممکن از ایجاد شدن گرد و غبار و جمع شدن آن پیشگیری کنید. ظرفی که در آن این ماده قرار دارد باید کاملا در بسته باشد و در محلی خشک، خنک و با تهویه مناسب نگهداری شود. این ماده در صورت وجود رطوبت، آب، اسیدها و اکسید کننده‌های قوی تجزیه می‌شود.
سوالات متداول
-
تری هیدرات سدیم استات چیست و چه تفاوتی با سدیم استات دارد؟
تری هیدرات استات سدیم یک پودر کریستالی سفید است. نمک سدیم استات تمایل دارد که با آب موجود در هوا ترکیب شود که باعث به وجود آمدن تری هیدرات سدیم استات می‌شود، به این معنی که هر مولکول نمک استات همراه با سه مولکول آب ترکیب شده است. نمک تری هیدرات دارای خواص شیمایی استات سدیم بدون آب است، اما دارای خواص فیزیکی متفاوت است. از جمله این خواص می‌توان به این موارد اشاره کرد
| دمای جوش |
881.4 °C (anhydrous) 122 °C (trihydrate) |
| دمای ذوب |
324 °C (anhydrous) 58 °C (trihydrate) |
| چگالی |
1.528 g/cm3 1.45 g/cm3 (trihydrate) |
-
تجزیه حرارتی استات سدیم چه موادی تولید می‌کند؟
در تجزیه ی حرارتی استات سدیم با قرار دادن این ماده به همراه سودا (NaOH+CaO) در برابر حرارت باعث واکنش دی کربوکسیلاسیون و تولید کربنات سدیم و آزاد شدن متان می‌شود.
-
آیا استات سدیم در آب حل می‌شود؟
بله این ماده در آب محلول است و انحلال پذیری آن با بالا رفتن دما نیز بیشتر می‌شود.
-
یخ داغ چیست؟
یخ داغ (Hot Ice) همان بلورهای استات سدیم است. زمانی که سرکه به آرامی به جوش شیرین افروده شود در اثر واکنش این دوT محصول مورد نظر تولید و گاز دی اکسید کربن نیز آزاد می‌شود، در نهایت محلول به دست آمده را می‌جوشانیم تا تغلیظ شود و بعد از رسیدن به غلظت مناسب آن را سرد می‌کنند که این کار باعث تشکیل بلورهای استات سدیم (شبیه بلورهای یخ ) می‌شود، افزودن این بلورها به آب باعث آزاد شدن گرما می‌شود که به همین دلیل به آن یخ گرم یا یخ داغ نیز گفته می‌شود.
نتیجه‌گیری
یکی از مواد مهم و موثر که کاربردهای فراوانی هم در علم شیمی و هم در صنایع گوناگون از جمله صنایع پزشکی، پارچه بافی، ساختمان سازی و غذایی دارد، سدیم استات است. ما در این مقاله به ذکر خواص فیزیکی و شیمایی این ماده پرداختیم و بیان کردیم که برای نگهداری از آن چه مواردی را باید در نظر گرفت. همچنین کاربرد این ماده را در صنایع غذایی به علت اهمیت زیادی که داشت به صورت مجزا بررسی نمودیم. امیدواریم پس از خواندن این مقاله پاسخ سوال خود در رابطه با اینکه سدیم استات چیست و چه کاربردهایی دارد یافته باشید.
